Биллиилээх судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй деятель Барахов Исидор Никифорович 1898 с. олунньу 12 күнүгэр Харбалаахха Бэрэ диэн алааска күн сирин көрбүтэ.

   Саха республикатын судаарыстыбаннаһын турууласпыт саха саарыннарыттан биирдэстэрэ, учуонай-экономист, 1922 с. кулун тутар 11 түүнүгэр Строд уонна Широких-Полянскай көмөлөрүнэн, оччотооҕуга Саха сирин салайан олорбут триумвираты былаастан устан илин эҥэр сахаларын “кыһыл террортан”, үрүҥнэргэ кыттыспыт олохтоохтору амнистия биллэрэн, ытыллыыттан, хаайыыттан быыһаабыт, Саха сиригэр “үрүҥ хамсааһынын” улахан хаан тохтуута суох тохтоппут  Исидор Никифорович Барахов буолар. Гражданскай сэрии, аччык дьыллар, эпидемиялар охсууларыттан эстэн эрэр сахатын норуотун олоҕун-дьаһаҕын үөрэтэн, Боотуруускай улуус холобурунан экономическай ааҕыылары оҥорон, онтун Москваҕа илдьэн үрдүкү былаас иннигэр туруорсан, дакаастаан, Саха сиригэр нэһилиэнньэҕэ анаан босхо бурдук, сиэмэ бурдук, тыа хаһаайыстыбатын оборудованиета аҕалылларын, баан нэһилиэнньэҕэ уһун болдьохтоох кредити биэриитин ситиспитэ улахан өйөбүл, өрүһүлтэ буолта. 1933 -1936 сс. ЦК ВКП(б) тыа хаһаайыстыбатын отделын Сибиирдээҕи уонна  Дальневосточнай секторын сэбиэдиссэйин көмөлөһөөччүтүнэн, онтон 1936-38 сс солбуйааччытынан үлэлээбитэ.

1908 с. Дөлөкөй көлүйэ үрдүгэр олохтоох Солотуурап Хабырыыллаахха үһүс уолунан Золотарев Николай Гаврилович – Николай Якутскай төрөөбүтэ. Оччотооҕуга бу уолу илининэн-арҕаанан арҕарбыт улахан айымньылардаах, саха диэн кыра эрээри дириҥ историялаах омук баар диэн аан дойдуга сураҕырпыт, “Үлэ Кыһыл Знамята”, “Бочуот знага”, “Норуоттар доҕордоһуулара” орденнар кавалердара, пограничник-офицер, общественнай деятель, норуот суруйааччыта буолуо диэн ким да түһээн баттаппатаҕа чахчы. Харбалаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. 

Семенов Владимир Афанасьевич. Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа, олоҕун, дьоҕурун Ньурбатааҕы көһөсылдьар государственнай драматическай театрга анаабыта. Нэһилиэк бочуоттаах олохтооҕо.

Ноттосов Дмитрий Алексеевич. Саха Республикатын норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. “Норуоттар доҕордоһуулара”, “Бочуот Знага” орденнар кавалердара.Үөһээ Бүлүү улууһун уонна Харбалаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. 

     Аҕа Дойдуну көмүскүүр улуу сэрииттэн кыайыы көтөллөнөн, уһулуччу наҕараадалардаах эргиллибит биир дойдулаахтарбыт икки Кыһыл Сулус уордьаннаах, төрөппүттэригэр командование аатыттан махтал суруктаах Томскай Г.И., Кыһыл Сулус уордьаннаах Будищев Н.С.-II, Албан Аат 3-үс ст. уордьаннаах гвардия сержана Николаев К.Н., Албан Аат 3-үс ст. уордьаннаах Иванов С.И., хамандыырын өстөөх буулдьатыттан быыһаабыт Албан Аат 3-үс ст. уордьаннаах Сутуруканов Д.И., саллаат бары киэн туттар наҕараадата “Хорсунун иһин” мэтээллээхтэр Золотарев С.Г., Муксунов П.Л., Николаев Г.И., Ноттосов Н.А. уонна сэриигэ босхолоспут куораттарын иһин мэтээллэрдээх эргиллибит, ону сэргэ сэрии толоонугар хаалбыт дьоммут барахсаттар сырдык ааттарын хаһан да умнубаппыт. Сэрии сылларыгар кыайыыны уһансыбыттар уонна эттэринэн-хааннарынан Ийэ дойдуларын көмүскээбиттэр ааттарын үйэтитэн 2015 сылга нэһилиэк скверигэр стела туруоруллубута.

      Советскай кэрдиис кэмигэр үлэ өрө тутуллар этэ. Ол курдук колхознай-совхознай тутуу геройдарын ааттарын умнубаппыт. Биһиги билигин киэн тутта ахтабыт аатырбыт ыанньыксыттары  Миронова В.А., Платонова П.С., Васильева А.М.,  Муксунова М.И., Васильева М.И, Алексеева А.А., Борисова М.М., эмиэ бастыҥнарга киирэр Егорова Н.А.,  Васильева Д.М., Ноттосова А.А., Николаева Е.И., Николаева Д.Г., Томская Е.Ф., Уларова Т.А., Хабахова А.И. о.д.а., туруу үлэһиттэр, Москваҕа ВДНХ- ҕа бара сылдьыбыттар – Гаврильев П.Г., Кыпчыков Н.С., Кононов И.А., уордьаннаах саһыл иитээччи Ноттосов Н.А., уордьаннаах механизатор Николаев С.А., мэтээллээх ньирэй көрөөччү Дмитриева М.Д., сылгыһыттар Николаев К.И., Николаев И.А., нэһилиэкпит маска, тимиргэ бастыҥ уустарын Усов П.С., И.И., Е.И. Сутурукановтары. Оччотооҕу дьон бары да төһүү үлэһит этилэр, ааҕан бардахха нэһилиэк олорон ааспыт дьоно бары субу баардыы көстөн кэлэллэр… Өссө да ааттаталыы туруохха сөп фермаларга сүөһү-ньирэй, саһыл  көрөөччүнэн, бостуугунан, от охсооччунан, сылгыһытынан, булчутунан, тутууга үлэлээбит удьуор үлэһиттэрбитин, түүнү-күнү аахсыбакка көлөһүннэрин тохпут бары тырахтарыыстарбытын, суоппардарбытын,  күүстээх үлэҕэ дьону иилээбит-саҕалаабыт, салайбыт бары биригэдьиирдэрбитин, управляющайдарбытын, сэбиэт бэрэссэдээтэллэрин, баһылыктарбытын. Киэн туттабыт сэрии кэмиттэн аныгы үйэҕэ тиийэ оҕолору үөрэтэн-иитэн таһаарбыт убаастыыр учууталларбытынан, иитэччилэрбитинэн, бастыҥ директордарбытынан.

Олохтоохтор уон уонна уонтан тахса оҕону күн сиригэр төрөтөн, атахтарыгар туруорбут 12 герой ийэнэн киэн туттабыт.

   2017 сылга киирии туругунан нэһилиэккэ билигин 586 киһи олорор. Онтон эр киһитэ 297, дьахтара 289, оҕото 206, пенсиялааҕа 98, ыал ахсаана 112. Араас тэрилтэлэргэ, ол иһигэр хаһаайыстыбаннайдарга 109, оттон бэйэ үлэтинэн дьарыктаах 12, кэтэх хаһаайыстыбаларыгар 10 киһи үлэлиир.  Оскуола 97 үөрэнээччилээх, 3 группалаах детсадка 50 оҕо сылдьар. 147 дьиэ баарыттан 121-рэ газка холбонон турар. Тыа сирин олохтоохторун быһыытынан сүөһү иитиитинэн дьарыктанабыт. Хомойуох иһин, ынах сүөһүбүт ахсаана лаппа аҕыйаата. Билигин нэһилиэккэ барыта 642 иитиллэр дьиэ сүөһүтэ баарыттан 269 төбө ынах сүөһү (бааһынай хаһаайыстыбаҕа 57),  ыанар ынаҕа – 90. Сылгы ахсаана 373 (бааһынай хаһаайыстыбаҕа 187), онтон биэтэ – 194.  Үөһэ ыйыллыбыт нэһилиэк сирин уопсай иэниттэн тыа хаһаайыстыбатыгар анаммыт сирэ барыта 80,07 тыһ. га. Онтон оттонор сирэ 58197,00 га, мэччирэҥэ 1649,00 га, бааһынай хаһаайыстыбаларга уонна общиналарга 202,40 га, дьон кэтэх хаһаайыстыбатыгар оттуур сирдиин 40511,87 га тиксэр. Барыта 66 хаһаайыстыба баарыттан 8-һа к/х, чааһынай ыалга, к/х-ҕа холбоон 6 га сиргэ хортуоппуй ыһыллар, нэһилиэнньэ 0,50 га аһаҕас сиргэ, 1000 кв.м сабыылаах сиргэ оҕуруот аһын олордунар. Техника өттүгэр холбоон 61 массыына баар, онтон 2-тэ МО-ҕа баар, 59-һа чааһынай бас билиигэ (8-һа грузовой, 51 легковойдар). Трактор барыта 40, онтон 39-һа кэтэххэ. Билигин “Харбалаах нэһилиэгэ” муниципальнай тэриллии баһылыгынан Кузьмин И.И. үлэлии сылдьар.

                                            Информацияны бэлэмнээтилэр И.Н. Барахов аатынан СР судаарыстыбаннаһын түмэлин сэбиэдиссэйэ Копыленко С.Д.,

научнай сотруднига Семенова Е.П.,

нэһилиэк библиотекатын сэбиэдиссэйэ Платонова Н.К.

                                               Туһаныллыбыт литература:

1.Үөһээ Бүлүү Бэҕэһээ. Бүгүн. Сарсын. (Үөһээ Бүлүүгэ үөрэх кыһата аһыллыбыта 125 сылыгар ананар)[Хомуйан оҥордо П.И. Докторов]. – Дьокуускай: Кудук, 2001. – 312 с. 

2. Попов Г.В. Хантан хааннаахпытый?: Саха народнай суруйааччыларын төрүттэрэ. – Дьокуускай: Бичик, 1994. – 144 с. 

3. Харбалаах нэһилиэгэ /Үөһээ Бүлүү улууһа муниципальнай тэриллии дьаһалтата / [Хомуйан оҥордо М.Е. Иванов]. – Дьокуускай: Сахаполиграфиздат, 2004. – 312 с.

4. Н.Г. Золотарев- Н. Якутскай музейын, библиотека матырыйааллара.